مدیریت مصرف انرژی الکتریکی: بیم ها و امیدها

انرژی الکتریکی به‌عنوان حامل انرژی پاک نسبت به سایر حامل‌های انرژی از دید مصرف کننده نهایی، همواره از مطلوبیت بیشتری برخوردار بوده است و این امر با ورود فناوری‌های تجدیدپذیر به سبد فناوری‌های تولید برق بیشتر تقویت شده است. براساس آمار و اطلاعات منتشر شده در حالی که نرخ رشد مصرف برق از اوایل دهه هفتاد میلادی تاکنون حدود 5/3درصد بوده است، نرخ رشد مصرف انرژی نهائی 5/2درصد بوده است و این نشان‌دهنده مطلوبیت بیشتر این حامل انرژی و جایگزینی هر چه بیشتر حامل انرژی الکتریکی با دیگر حامل‌های انرژی در همه بخش‌های اقتصادی و اجتماعی می‌باشد.
در این میان، شهرنشینی و تبدیل شهرها به کلانشهرها موجب شده است تا شهرها به مهمترین و بزرگترین مصرف‌کننده انرژی تبدیل شوند. در داخل کلانشهرها، تراکم ساختمان‌های بلندمرتبه، سطوح آسفالت بزرگراه‌ها و خیابان‌ها، ترافیک و تقاضای بسیار زیاد سفرهای درون شهری روزانه، تولید و انتشار گازهای گلخانه‌ای و آلاینده موجب تشکیل جزایر گرمایی و افزایش هر چه بیشتر درجه حرارت داخل شهرها می‌گردد و در ماه‌های گرم سال تقاضای استفاده از سیستم‌های تهویه مطبوع را بیش از پیش افزایش می‌دهد.
وضعیت بار شبکه سراسری کشور و الگوی مصرف برق مشترکین خانگی
بر اساس اطلاعات مندرج در آمار تفصیلی صنعت برق در سال 1401، حداکثر نیاز مصرف اصلاح شده شبکه سراسری برق کشور 657/69 مگاوات بوده است. این در حالی است که حداکثر نیاز مصرف اصلاح شده شبکه سراسری در آذر ماه سال 1401 بیش از 000ر26 مگاوات کمتر از تابستان و در حدود 400ر43 مگاوات بوده است. با توجه به شرایط اقلیمی کشور و نیز تأمین نیاز گرمایشی در زمستان با استفاده از سوخت‌های فسیلی، این اختلاف توان حداکثر بار سرمایشی شبکه سراسری برق را نشان می‌دهد که توسط مشترکین بخش‌های خانگی، تجاری و عمومی بکار گرفته شده است.
سهم بالای مصرف انرژی در بخش خانگی و نیز تعداد بالای مشترکان در این بخش، اهمیت تجزیه و تحلیل الگوی مصرف در این بخش را آشکار می‌سازد. روند مصرف انرژی الکتریکی به ازای هر مشترک خانگی طی دو دهه گذشته در شکل 1 نشان داده شده است. بر این اساس، متوسط سرانه مصرف برق هر مشترک خانگی 2392 کیلووات‌ساعت در سال 1379 به 3188 کیلووات‌ساعت در سال 1400 رسیده است که رشد قابل توجه و نگران کننده‌ای می‌باشد. لذا طراحی و برنامه‌ریزی سیاست‌های مدیریت مصرف و افزایش ارتقاء کارائی انرژی و پیگیری، پایش و به روزرسانی آنها امری ضروری و حائز اهمیت می‌باشد.
کشش قیمتی تقاضای برق همواره به عنوان یکی از مهم‌ترین پارامترهای قیمت‌گذاری برق در سراسر دنیا مطرح بوده است. بخش خانگی نیز از این امر مستثنی نیست. همانطور که در شکل 1 نیز مشاهده می‌گردد، تجربه اجرای طرح هدفمندی یارانه‌ها و نیز افزایش تعرفه برق در سال 1390 منجر به کاهش متوسط مصرف انرژی الکتریکی مشترکین خانگی از 2900 کیلووات‌ساعت به 2556 کیلووات‌ساعت در سال گردیده است. اگرچه بدلیل اثرات بازگشتی و تورم روند صعودی مصرف برق از سال 1391 مجددا ادامه یافته است، بازگشت متوسط مصرف برق مشترکین به مقدار قبل از سال 1390 حدودا 4 سال به طول انجامیده است.
تجربه کاهش مصرف برق در سال 1390 در این بخش نشان می‌دهد همچنان می‌توان با استفاده هدفمند از ابزارها و امکانات موجود، مصرف برق در بخش خانگی را به ویژه در تابستان مدیریت کرد. برنامه های کاهش مصرف برق در بخش خانگی در سال 1401 از طریق مقایسه مصرف ماهیانه برق مشترکین نسبت به الگوی مصرف تعریف شده و نتایج بررسی‌ها نشان‌دهنده موفقیت آن بوده است. همانطور که در جدول 1 نیز مشاهده می‌گردد، اجرای این برنامه ها بدون افزایش تعرفه برق، منجر به کاهش نرخ رشد مصرف برق خانگی طی سال 1400 تا 1401 نسبت به متوسط نرخ رشد سالانه مصرف برق در این بخش طی سال‌های 1390 تا 1400 گردید. نتیجه جالب‌تر اجرای این طرح در مقایسه مصرف برق در بخش خانگی در 6 ماهه نخست سال‌های 1400 و 1401 نمایان می شود. به نحوی که بر اساس اطلاعات مندرج در آمارهای هفتگی منتشر شده توسط شرکت توانیر، مصرف برق بخش خانگی در نیمه اول سال 1401 در حدود 1100 گیگاوات‌ساعت کمتر از مدت مشابه در سال 1400 بوده است. همچنین همان‌گونه که پیشتر گفته شد، نرخ رشد مصرف برق سالیانه مشترکین خانگی از متوسط ده ساله 7/5 درصد به 8/1 درصد کاهش یافته است که نشان‌دهنده مؤثر بودن تدابیر اندیشیده شده صنعت برق در این بخش می‌باشد.
در سال‌جاری نیز خوشبختانه مجموعه وزارت نیرو، سیاست تشویقی مدیریت مصرف را ادامه داده و مجموعه اقدامات متنوعی را در همه بخش‌های مصرف‌کننده و خصوصا بخش خانگی طراحی و بموقع اجرا گذاشته است که شامل پاداش‌های بسیار بیشتری از سال قبل می‌باشد.

تشویق و هدایت مشترکین به تغییر عادات و رفتارهای مصرفی
در بخش خانگی، علاوه بر راندمان و توان مصرفی وسایل برقی، زمان و نحوه استفاده از این تجهیزات نیز بسیار مهم و تعیین‌کننده است. همانطور که پیش از این نیز اشاره شد، مصرف برق در این بخش انعطاف‌پذیری بالایی داشته و مشترکین در صورت دریافت آموزش و سیگنال‌های مناسب، با تعویق یا کاهش مصرف برق می‌توانند نقش بسزایی در مدیریت پیک بار و نیز مصرف انرژی الکتریکی شبکه سراسری برق کشور ایفا نمایند. بهره‌مندی از نتایج برنامه های مدیریت مصرف نیازمند ارائه آموزش مکفی به مشترکین جهت انجام اقدامات مناسب به ویژه در ساعات اوج بار است که در ادامه نمونه‌هایی از این راهکارها ارائه می‌گردد:
- اجتناب از روشن کردن لامپ اضافی در هر ساعت از شبانه‌روز و خصوصا در طول روز
- اجتناب از به‌کارگیری اتو، لباسشویی، ظرف‌شویی و جاروبرقی در ساعات اوج بار و ترجیحاً ساعات میان‌باری
- تنظیم دمای محیط خانه در تابستان، بین 24 تا 26 درجه سانتی‌گراد و خاموش کردن وسیله سرمایشی در هنگام عدم حضور در خانه
- تعمیر و نگهداری بموقع و مناسب سیستم‌های تهویه مطبوع
- خاموشی یا کاهش بار تلویزیون، کامپیوتر و وسایل پخت و پز برقی در ساعات اوج
- بسته نگه داشتن پرده‌ها برای جلوگیری از ورود اشعه خورشید و کمتر گرم شدن خانه در روز
- جدا کردن وسایلی مانند تلویزیون و ضبط صوت از پریز در صورت عدم استفاده از آنها
- پرهیز از باز و بسته نمودن مکرر یخچال و فریزر و چیدمان مناسب مواد غذائی در آنها

وهاب مکاری زاده، مریم بداغی- گروه پژوهشی مدیریت انرژی پژوهشگاه نیرو